W artykule podjęta została próba pokazania ewolucji systemu szkolnictwa wyższego, jego adaptacji do zmieniającej się sytuacji społeczno-ekonomicznej krajów, a także lansowanych w świecie paradygmatów na przełomie XX i XXI wieku. Analizą objęta jest misja, funkcje, dobre i złe strony przedsiębiorczych, jak również elitarnych, rozpoznawalnych w świecie, badawczych uniwersytetów. Ranga, rola, wkład szkolnictwa wyższego w rozwój społeczno-gospodarczy krajów jest powszechnie uznawany jako najważniejszy, ale potencjał szkolnictwa wyższego nie zawsze i we wszystkich krajach jest wykorzystywany. Holistyczne ujęcie tych problemów prowadzi do refleksji, że najważniejsza przyczyna tej sytuacji tkwi w niedoskonałym przepływie informacji, niskim potencjale, słabym systemie bodźców, zwłaszcza w krajach słabo- i średniorozwiniętych gospodarczo. To skutkuje rozerwaniem więzi między poszczególnymi podmiotami szkolnictwa wyższego oraz między nimi a podmiotami otoczenia zewnętrznego.
The article attempts to show the evolution of the higher education system, its adaptation to the changing socio-economic situation of countries, as well as paradigms promoted in the world at the XX ans XXI ceturies turning point. An analysis of the mission, functions, good and bad sides of enterprising, as well as exclusive and world-recognizable research universities. The rank, role, contribution of higher education to the social-economic development of countries are universally recognised as crucial, but the potential of higher education is not always, and not in all countries, being exploited. The holistic interpretation of these issues leads to the reflection that the most important cause of this situation is the imperfect flow of information, low potential, weak system of incentives, especially in countries poorly and average developed economically. It results in the breaking of bond among individual higher education entities, and ties between them and external subjects.