Seismic reflection investigations, in particular the so-called near-vertical reflection seismics, have been the main research tool of the Earth's crust and the upper mantle since the 1980s. Many international research seismic projects have been performed over the last 20 years, and have provided a lot of data commonly interpreted with the use of the plate tectonics paradigm. However, these interpretations face many difficulties. Firstly, it is difficult to explain the enigmatic general similarity of the seismic structure of the continental crust under various geostructures that are different in age and origin; similarly, its commonly observed geometrical symmetry is an area of contention. Resemblance of seismic reflectivity in various geological environments indicates (1) the crucial influence of rheological properties of the lithosphere on reflectivity and (2) the common tectonic process responsible for development of seismic reflectivity. Depending on thermal conditions, the brittely deformable continental crust occurs to a depth of 10-20 km, which corresponds to temperatures of 300-400 stopni C. Below this depth, there is a ductile deformation zone dominated by the flow of solid state matter. Obviously, the boundary between the brittle deformation zone and the ductile deformation zone is not sharp. Its width is dependent on both the heat flow and the lithology. Another rheological boundary is the Moho surface. The subcrustal upper mantle is brittlely deformable under the thermal conditions existing in this zone. Reflection seismic analysis confirms this rheological behaviour. There is a strict relationship between the viscosity of the continental lithosphere and seismic reflectivity. Sparse reflection packets related to fault zones (mostly of listric geometry) are observed in all the profiles in the crystalline upper crust, which in general is seismically transparent. These fault zones dip in different directions and flatten downwards. The lower crust is dominated by subhorizontal structures which are suggested by most authors to represent flow deformations. A transitional zone, sometimes referred to as the middle crust, occurs at the lower/upper crust boundary. Most listric fault zones die out within this part of the crust. It contains intracrustal large-scale lenticular structures, marked by reflection bands. The subcrustal upper mantle is characterized by a transparent seismic structure. Therefore, from the rheological point of view, the lower crust is a "weaker" layer closed between the rigid upper crustal zones and the subcrustal lithosphere. Reflection lamination results from a process of tectonic deformation that is independent of the petrological stratification of the crust. Multilayered stress distribution, proposed in the model of the continental lithosphere, is responsible for the formation of seismic structures, and cannot be an effect of the plate tectonic mechanism. The major features of these structures include: (1) a layered distribution of the stress field and deformation types; (2) a relatively young age of deformations; and (3) probable upward transmission of stresses. These features suggest the involvement of a tectonic process associated with the expansion of the Earth. The expansion of the Earth's interior, accompanied by a decrease in the curvature of near-surface layers, could give rise to observed stress pattern. The main thesis of the work is the idea of the influence of curvature changes (flattening) of the expanding Earth on tectonic processes. This idea was earlier expressed by Hilgenberg (1933), Rickard (1969), Jordan (1971), Carey (1976) and Maxlow (1995, 2001). In the upper crust, the first phase of flattening is manifested as the formation of compressional crustal structures described in plate tectonics as flake structures or tectonic wedges, and also as crustal delamination processes. As expansion accelerates, compressional structures are replaced by extensional structures in some areas. The subsequent geological evolution may proceed both towards further extension until the crust breaks, or, in the case of the consolidation of the area, towards another compressional phase which can result from the adjustment of the rigid upper crust to a new, smaller curvature of the Earth (tectonic inversion). Flattening structures correspond to the ones which are described by plate tectonic theory as resulting from so-called membrane tectonics. Flattening tectonics also explains numerous strike-slip, transpressional and transtensional structures, palaeomagnetically determined lateral rotations of blocks, the formation of oroclines and foldbelts, etc., commonly described in recent literature. In the light of the proposed geological interpretation, the seismic structures of the continental lithosphere observed in reflection seismic profiles reflect different states of tectonic stresses. Planetary and regional intracrustal detachments occur at the lower/upper crust boundary and crust/subcrustal mantle boundary. Extensional stresses are transferred from the upper mantle towards the crust. This phenomenon is what we can expect to be the result of the Earth's expansion.
Sejsmiczne badania refleksyjne, zwłaszcza tzw. pionowa sejsmika refleksyjna stały się od początku lat osiemdziesiątych XX wieku głównym narzędziem badawczym skorupy ziemskiej, a także górnego płaszcza litosfery. Realizacja w ciągu ostatnich 20 lat wielu dużych, często międzynarodowych, projektów sejsmicznych umożliwiła uzyskanie ogromnej ilości informacji, które są zwykle interpretowane przy uwzględnieniu paradygmatu tektoniki płyt. Jednakże interpretacje te napotykają na znaczne trudności. Po pierwsze, trudne do wyjaśnienia jest zagadkowe podobieństwo struktury sejsmicznej skorupy kontynentalnej występującej pod różnymi genetycznie i wiekowo geostrukturami, a także jej symetryczność. Podobieństwo refleksyjności sejsmicznej w różnych środowiskach geologicznych wskazuje na: (1) decydujący wpływ właściwości reologicznych litosfery na charakter refleksyjności oraz (2) wspólny proces tektoniczny odpowiedzialny za jej ukształtowanie. W zależności od warunków termicznych skorupa kontynentalna podlegająca deformacji kruchej sięga do głębokości 10-20 km. Poniżej tej granicy, odpowiadającej temperaturom 300-400 stopni C, zaczyna się strefa odkształceń podatnych, w której dominuje płynięcie stanu stałego. Granica między strefą deformacji kruchej i podatnej jest nieostra, jej szerokość zależy od potoku cieplnego, a także od litologii. Kolejną granicą reologiczną jest powierzchnia Moho. W istniejących tam warunkach termicznych górny płaszcz podskorupowy odkształca się w sposób kruchy. Sejsmika refleksyjna potwierdza te zachowania reologiczne. Między lepkością litosfery kontynentalnej, a refleksyjnością sejsmiczną obserwuje się ścisły związek. W górnej skorupie krystalicznej, która ogólnie jest przezroczysta sejsmicznie, na wszystkich profilach występują nieliczne pakiety refleksów związane z dyslokacjami, na ogół o geometrii listrycznej, nachylone w różnych kierunkach i wypłaszczające się wraz z głębokością. Dolna skorupa jest zdominowana przez, penetratywne w skali dolnej skorupy, struktury subhoryzontalne, wiązane przez większość badaczy z deformacjami z płynięcia. Na granicy skorupy górnej i dolnej znajduje się strefa przejściowa, wydzielana niekiedy jako skorupa środkowa. W strefie tej zanika większość dyslokacji listrycznych. Występują tam śródskorupowe struktury wielkosoczewkowe, podkreślane przez pasma refleksów. Górny płaszcz podskorupowy charakteryzuje się przejrzystością sejsmiczną. Rzadko występują tam pasma refleksów zapadające w głąb pod niewielkimi kątami, odpowiadające wąskim strefom uskokowym. Tym samym, z reologicznego punktu widzenia, dolna skorupa stanowi warstwę „słabszą", zamkniętą między sztywnymi sferami górnej skorupy i litosfery podskorupowej. Proces deformacji tektonicznej, prowadzący do wykształcenia laminacji refleksyjnej, jest niezależny od petrologicznej stratyfikacji skorupy. Przedstawiony w modelu wielowarstwowej struktury litosfery kontynentalnej piętrowy rozkład naprężeń odpowiedzialnych za powstanie struktur sejsmicznych nie może być efektem działania mechanizmu tektoniczno-płytowego. Podstawowe cechy tych struktur, tj.: (1) piętrowy rozkład pól naprężeń i typów deformacji, (2) ich prawdopodobnie młody wiek i (3) przenoszenie naprężeń od dołu ku górze, wskazują na proces tektoniczny związany z ekspansją Ziemi. Tylko ekspansja wnętrza planety i związane z nią zmniejszanie się krzywizny przypowierzchniowych sfer Ziemi mogła doprowadzić do powstania takiego rozkładu naprężeń. Zasadnicza teza pracy nawiązuje do koncepcji wpływu zmian krzywizny ekspandującej Ziemi na procesy tektoniczne - idei wyrażonej wcześniej przez Hilgenberga (1933), Rickarda (1969), Jordana (1971), Careya (1976) i Maxlowa (1995, 2001). W górnej skorupie wypłaszczanie przejawia się w pierwszej fazie utworzeniem kompresyjnych struktur skorupowych opisywanych przez tektonikę płyt jako struktury ze złuszczenia (flake tectonics) lub kliny tektoniczne, a także procesy delaminacji skorupowej. W miarę narastania ekspansji struktury kompresyjne są zastępowane na niektórych obszarach przez struktury ekstensyjne. Dalsza ewolucja geologiczna może prowadzić zarówno do dalszego rozciągania, aż do rozerwania ciągłości skorupy kontynentalnej, jak i - w wypadku konsolidacji obszaru – do pojawienia się kolejnej fazy kompresji wynikającej z dostosowywania się sztywnej, górnej skorupy do nowej, mniejszej krzywizny Ziemi (inwersja tektoniczna). Struktury z wypłaszczania odpowiadają tym, które tektonika płyt opisuje jako rezultat tzw. tektoniki membranowej. Rozpatrywana w planie tektonika z dostosowania tłumaczy także: występowanie struktur przesuwczych, transpresyjnych i transtensyjnych, dowodzone paleomagnetycznie poziome rotacje bloków oraz powstawanie oroklin pasm fałdowych itp. W świetle proponowanej interpretacji geologicznej struktury sejsmiczne litosfery kontynentalnej obserwowane na licznych profilach refleksyjnych odzwierciedlają różny stan naprężeń tektonicznych. Między dolną a górną skorupą oraz między skorupą a płaszczem podskorupowym mamy do czynienia ze strefami planetarnych i regionalnych odspojeń śródskorupowych. Naprężenia rozciągające są transferowane od strony płaszcza Ziemi ku skorupie. Zjawisko to jest właśnie tym, czego możemy oczekiwać w wyniku ekspansji Ziemi.