Jednym z ważnych kierunków działań, zmierzających do zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów, jest zwiększanie ich zbiórki oraz ponowne przetwarzanie w procesach odzysku lub recyklingu. Ponieważ działania te są kosztowne, muszą zostać wprowadzone środki ekonomiczno-prawne zachęcające przedsiębiorców do takiej aktywności. Mechanizmem takim jest m.in. opłata produktowa. Po raz pierwszy w Polsce została ona wprowadzona przepisami Ustawy z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (DzU z 2001 r. nr, 63, poz. 639). Opłata produktowa naliczana była za niewywiązanie się z obowiązku zapewnienia odzysku i recyklingu odpadów takiego samego rodzaju jak odpady powstałe z produktów wprowadzonych przez przedsiębiorcę na terytorium kraju. Początkowo ustawa dotyczyła opakowań, urządzeń zawierających środki mogące niszczyć warstwę ozonową, akumulatorów ołowiowo-kasowych, akumulatorów niklowo-kadmowych, ogniw i baterii galwanicznych, opon, olejów smarowych oraz lamp wyładowczych (bez świetlówek kompaktowych). Obecnie część tych obowiązków została przeniesiona do oddzielnych aktów prawnych.